Reforma unijnego systemu podatku VAT

4 października 2017 r. Komisja Europejska przedstawiła plany dotyczące największej od 25 lat reformy unijnych przepisów dotyczących podatku od wartości dodanej. Głównym celem jest usprawnienie i zmodernizowanie systemu podatku VAT, co docelowo ma przynieść wymierne korzyści zarówno administracji publicznej, jak i podatnikom. 

Zgodnie z założeniami Komisji, wdrożenie założeń reformy wzmocni, uprości, a jednocześnie uczyni system podatku VAT bardziej odpornym na nadużycia. Zreformowany system ma być oparty na zwiększonym zaufaniu i współpracy między aparatem administracji podatkowej poszczególnych państw członkowskich.

Geneza reform

Obecnie obowiązujące zasady dotyczące rozliczania od celów podatku VAT transakcji transgranicznych realizowanych przez przedsiębiorców z państw członkowskich Unii Europejskiej zostały wprowadzone w 1993 r., krótko po stworzeniu unijnego jednolitego rynku gospodarczego. Mimo iż na moment ich wprowadzania były określone mianem zasad przejściowych, funkcjonują do dnia dzisiejszego w praktycznie niezmienionej formie. Eksperci podkreślają, że zasady te są przestarzałe, ponieważ nie uwzględniają rozwoju technologicznego, zmian w sposobach prowadzenia przedsiębiorstw czy globalizacji gospodarki.

Obecne zasady dotyczące podatku VAT narażają państwa członkowskie Unii Europejskiej na nieakceptowalny i niszczący poziom wyłudzeń tego podatku. Straty w dochodach z tytułu podatku VAT wynoszą ponad 150 mld euro rocznie. Oznacza to, że rok rocznie państwa członkowskie pozbawione są środków, które mogłyby być przeznaczone na budowę infrastruktury publicznej (placówki oświatowe, szpitale, drogi, etc.). Szacuje się, że z tej ogólnej kwoty około 50 mld euro pochodzi z oszustw realizowanych z wykorzystaniem transakcji transgranicznych. Istnieje ryzyko, że pieniądze z tego procederu są wykorzystywane do finansowania organizacji przestępczych, w tym terroryzmu. Komisja przewiduje, że wdrożenie w życie zaproponowanej reformy przyczyni się do zmniejszenia skali oszustw o ok. 80%.

Podstawowe założenia reformy

Celem reformy jest stworzenie docelowego jednolitego unijnego obszaru podatku VAT, który zastąpi obecnie funkcjonujące rozwiązania, wprowadzone w latach dziewięćdziesiątych jako tymczasowe.

Zaproponowana przez Komisję reforma opiera się na czterech podstawowych zasadach, stanowiących podwaliny pod nowy jednolity system VAT.

1. Zwalczanie oszustw związanych z VAT

Najważniejszym założeniem reformy zaproponowanej przez Komisję jest odejście od obecnie obowiązujących zasad dotyczących rozliczania handlu wewnątrzunijnego, które oparte są na fikcji dwóch czynności opodatkowanych, tj. wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów. Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów podlega opodatkowaniu w państwie dostawcy wg stawki 0%, przy jednoczesnym zachowaniu przez dostawcę prawa do odliczenia VAT naliczonego przy nabyciu tych towarów. Zasady te stwarzają możliwości zrealizowania fikcyjnych transakcji, których skutkiem są wyłudzenia nienależnych zwrotów podatku.

Reforma zakłada, że dostawa towarów pomiędzy przedsiębiorcami z różnych państw członkowskich Unii będzie opodatkowana w taki sam sposób, jakby towary te były sprzedawane wewnątrz jednego państwa członkowskiego. Transakcje te będą opodatkowane według stawki VAT obowiązującej w państwie nabywcy, a podatek należny będzie pobierany przez organy podatkowe kraju pochodzenia towaru, które następnie będą odprowadzały go do kraju, w którym ostatecznie konsumowane są dane towary/usługi. W związku z tym, że zaproponowane przez Komisję zmiany maja być wdrażane w sposób ewolucyjny, opisywana zasada w pierwszej kolejności będzie miała zastosowanie do wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów.

2. Punkt kompleksowej obsługi

Kolejną fundamentalną propozycją reformy systemu VAT jest uproszczenie procedur rozliczania podatku VAT z tytułu sprzedaży transgranicznej. Zgodnie z propozycją Komisji, przedsiębiorcy wykonujący transakcje wewnątrzunijne będą mogli rozliczać je za pośrednictwem tzw. punktów kompleksowej obsługi. Oznacza to, że będą oni mogli składać deklaracje i opłacać podatek VAT z tytułu wszystkich transakcji wewnątrzunijnych zrealizowanych w danym okresie za pomocą jednego portalu internetowego, w ich własnym języku, według tych samych zasad i urzędowych wzorów, które obowiązują w państwie ich siedziby. Obecnie podatnicy realizujący transakcje wewnątrzunijne są zobowiązani do rejestracji jako podatnicy VAT we wszystkich państwach członkowskich, w których prowadzą działalność.

Dystrybucja podatku należnego, pobranego w państwie sprzedaży, do państwa ostatecznej konsumpcji towarów/usług będzie dokonywana przez administrację podatkową państw członkowskich. Podobny sposób rozliczania podatku VAT jest już stosowany z powodzeniem w przypadku świadczenia usług elektronicznych.

3. Większa spójność

Propozycje Komisji przyczynią się do wprowadzenia na szeroką skalę tzw. zasady miejsca przeznaczenia. Zgodnie z przywołaną zasadą, ostateczna kwota podatku VAT zawsze będzie regulowana w państwie członkowskim ostatecznej konsumpcji i będzie naliczana według stawki właściwej dla tego kraju. Komisja Europejska od dawna dąży do zmiany systemu VAT w tym zakresie, w czym wpierają ją państwa członkowskie.

Zasada miejsca przeznaczenia jest już stosowana w przypadku usług elektronicznych.

4. Mniej formalności administracyjnych

Ostatnim z kluczowych założeń reformy systemu VAT jest uproszczenie przepisów dotyczących wystawiania faktur. Dzięki temu podatnicy dokonujący dostawy towarów/świadczenia usług będą mogli wystawiać faktury zgodnie z przepisami obowiązującymi w państwie ich siedziby, nawet kiedy prowadzą handel transgraniczny. Co więcej, zniesiony zostanie obowiązek przygotowywania dla swoich organów podatkowych wykazu transakcji transgranicznych zrealizowanych w danym okresie (tzw. informacji podsumowującej).

Instytucja „zaufanego podatnika”

W przedstawionych przez Komisję propozycjach reform wprowadzono również pojęcie podatnika certyfikowanego („zaufanego podatnika”), tzn. kategorii podatników godnych zaufania, którzy będą mogli korzystać z prostszych i mniej czasochłonnych przepisów. Pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów podatnicy będą mogli uzyskać certyfikat umożliwiający uznanie ich na terytorium Unii Europejskiej za „zaufanego podatnika”. Uzyskanie statusu certyfikowanego podatnika będzie wiązało się z koniecznością udowodnienia krajowej administracji podatkowej faktu spełniania zharmonizowanych i ujednoliconych wcześniej zdefiniowanych kryteriów, wśród których wymienia się m. in. terminowe regulowanie podatków, wiarygodne systemy kontroli wewnętrznej oraz dowód wypłacalności.

Uzyskanie statusu certyfikowanego podatnika będzie wiązało się z otrzymaniem prawa stosowania wielu uproszczonych procedur w zakresie deklarowania i zapłaty VAT transgranicznego. Uproszczenia będą mogły być stosowane zarówno przez certyfikowanego podatnika, jak i jego kontrahentów. Status zaufanego podatnika będzie wzajemnie honorowany przez wszystkie państwa członkowskie UE.

Korzyści dla przedsiębiorców

Zaproponowane zmiany mają przynieść wymierne korzyści dla przedsiębiorców. Zdaniem Komisji, nowy jednolity system podatku VAT ma pomóc firmom europejskim czerpać pełnię korzyści z jednolitego rynku oraz konkurować na rynkach globalnych. Wprowadzenie m. in. punktów kompleksowej obsługi wpłyną również na zmniejszenie kosztów przestrzegania przepisów VAT, które są ponoszone przez przedsiębiorców zaangażowanych w transakcje wewnątrzunijne. Uproszczenie i modernizacja VAT powinny doprowadzić do zmniejszenia tych kosztów o około 1 mld euro.

Zaproponowane przez Komisję reformy będą miały zastosowanie wyłącznie w transakcjach realizowanych pomiędzy podatnikami. Oznacza to, że ostateczni konsumenci nie odczują w sposób bezpośredni reform.

Harmonogram prac

Szczegółowy projekt reformy zostanie przekazany Parlamentowi Europejskiemu do konsultacji oraz państwom członkowskim zebranym w Radzie. Uchwalenie reformy będzie wymagało uzyskania zgody wszystkich państw członkowskich. Następnie, w 2018 r. Komisja opracuje szczegółowy projekt ustawodawczy mający na celu zmianę dyrektywy VAT. Nowy system podatku VAT powinien zostać wdrożony do 2022 r.