Nowy kształt ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Co uległo zmianie?
Niespełna rok od rozpoczęcia wojny w Ukrainie ustawodawca zdecydował się na nowelizację specustawy o pomocy obywatelom tego państwa, którzy wjechali na terytorium Polski od 24 lutego 2022 r. Nowe regulacje zlikwidowały 90-dniowy okres na zawnioskowanie o rejestrację wjazdu do Polski, ale wprowadziły wynoszący 30 dni termin na złożenie wniosku o PESEL. Nowelizacja określiła ponadto reguły partycypacji w kosztach zakwaterowania i wyżywienia przez obywateli Ukrainy. Zmieniły się również zasady ubiegania się o zezwolenie na pobyt czasowy.
Przyjazd obywateli Ukrainy do Polski na skutek wybuchu wojny na terenie tego państwa spowodował konieczność przyjęcia regulacji, które miały umożliwić Ukraińcom legalny pobyt na terenie RP. Służyła temu x Ukrainy z 12 marca 2022 r.
Doprecyzowanie dotychczasowych regulacji
Pod koniec stycznia 2023 r. Sejm uchwalił nowelizację ww. ustawy. Ma ona na celu doprecyzowanie dotychczas obowiązujących przepisów. Zgodnie z art. 2 ust. 1 specustawy z 2022 r., pobyt obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium RP od 24 lutego 2022 r. i deklarują zamiar pozostania w Polsce, uznaje się za legalny przez okres 18 miesięcy. Zgodnie z nowelizacją uprawnienie to nie przysługuje tym obywatelom Ukrainy, którzy korzystają już z ochrony czasowej na terenie innego niż RP państwa członkowskiego Unii Europejskiej przyznanej z powodu działań wojennych prowadzonych od ponad roku.
Nowelizacja zlikwidowała ponadto 90-dniowy okres, w którym obywatele Ukrainy mogą wnioskować o rejestrację wjazdu do Polski, jeżeli nie został on zarejestrowany w momencie przekroczenia granicy. Powodem wprowadzenia tej zmiany było to, że pierwotna wersja ustawy nie przewidywała skutków niedotrzymania powyższego terminu, co powodowało wątpliwości organów administracji, co do możliwości rejestracji wjazdu, jeśli stosowany wniosek został złożony później niż po 90 dniach.
Wprowadzono natomiast 30-dniowy termin na złożenie przez obywateli Ukrainy wniosku o nadanie numeru PESEL. Okres ten liczony jest od dnia wjazdu do Polski. Przewidziano również przepis przejściowy, zgodnie z którym, jeżeli obywatel Ukrainy do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej (tj. do 28 stycznia 2022 r.) nie złożył wniosku o nadanie numeru PESEL, miał na to jeszcze 30 dni.
Partycypacja w kosztach
Nowelizacja przewiduje również zasadę partycypacji obywateli Ukrainy w kosztach udzielonej im przez wojewodę lub jednostki samorządu terytorialnego (np. gminy) pomocy, polegającej na zakwaterowaniu oraz zapewnieniu całodziennego wyżywienia zbiorowego, jeżeli od dnia ich wjazdu na teren RP upłynęło ponad 120 dni. Od 1 marca 2023 r. takie osoby, aby uzyskać ww. pomoc, muszą posiadać numer PESEL oraz ponosić 50% kosztów zakwaterowania i całodziennego wyżywienia, ale nie więcej niż 40 zł za osobę dziennie.
Nowelizacja określa zasady partycypacji obywateli Ukrainy w kosztach pomocy udzielonej im przez wojewodę lub jednostki samorządu terytorialnego (np. gminy). Ma to na celu przede wszystkim aktywizację obywateli Ukrainy. Z konieczności partycypacji w kosztach zakwaterowania i wyżywienia zwolnione są osoby z niepełnosprawnością, starsze, kobiety w ciąży lub wychowujące dziecko do 12. miesiąca życia, osoby samotnie sprawujące opiekę nad trojgiem i więcej dzieci, a także małoletni. Zwolnienie z tego obowiązku może nastąpić również ze względów humanitarnych.
Od 1 maja 2023 r., aby uzyskać wskazaną powyżej pomoc w sytuacji, gdy od dnia wjazdu upłynęło 180 dni, obywatele Ukrainy oprócz konieczności posiadania numeru PESEL, będą musieli ponosić 75% kosztów zakwaterowania i całodziennego wyżywienia, przy czym nie więcej niż 60 zł za osobę dziennie. W uzasadnieniu nowelizacji wskazano, że takie rozwiązanie ma na celu przede wszystkim aktywizację obywateli Ukrainy.
Z konieczności partycypacji w kosztach zakwaterowania i wyżywienia zwolnieni są obywatele Ukrainy z niepełnosprawnością, osoby starsze (kobiety, które ukończyły 60 lat i mężczyźni po 65. r.ż.), kobiety w ciąży lub wychowujące dziecko do 12. miesiąca życia, osoby samotnie sprawujące na terytorium RP opiekę nad trojgiem i więcej dzieci (bez względu na ich wiek), małoletni. Zwolnienie z tego obowiązku może nastąpić również ze względów humanitarnych – dotyczy to osób, znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, uniemożliwiającej ich udział w kosztach pomocy.
Zmiany w zezwoleniach na pobyt czasowy
Nowelizacja uchyla również art. 38 specustawy, na mocy którego obywatele Ukrainy, których pobyt na terenie RP jest (lub był) uznawany za legalny na mocy art. 2 ust. 1, mogli wnioskować o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy. W uzasadnieniu do projektu nowelizacji wskazano, że „dotychczas problemem była możliwość udokumentowania, że ten pobyt jest legalny. Po wprowadzeniu dokumentu elektronicznego diia, cudzoziemcy mają możliwość legitymowania się dokumentem, który uznawany jest na terenie Unii Europejskiej, jak również pozwala wraz z paszportem na przekraczanie granicy. W tej sytuacji konieczność ubiegania się o nowe zezwolenie wydaje się bezzasadne”.
Ustawodawca wyraził przekonanie, że uchylenie podstawy do udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy obywatelom Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, nie spowoduje negatywnych konsekwencji dla możliwości dalszego udzielania tym osobom efektywnej ochrony przez Rzeczpospolitą Polską, jak również nie będzie skutkowało negatywnie dla możliwości urzeczywistniania przez nie swoich praw na terytorium Polski.
Ponadto zdecydowano o nowelizacji przepisu art. 42 specustawy i ujednoliceniu okresu, na jaki osoby przebywające na terenie RP przed wybuchem wojny w Ukrainie, mogą wnioskować o przedłużenie określonych uprawnień (okresy pobytu, okresy realizacji obowiązku opuszczenia terytorium Polski, ważność dokumentów), kończących się najwcześniej z dniem 24 lutego 2022 r. Na skutek nowelizacji, okres przedłużonych uprawnień będzie się kończyć z dniem 24 sierpnia 2023 r. Jest to data wypadająca 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r., a zatem zbieżna z okresem, na jaki ustawodawca nadawał uprawnienia do pobytu obywatelom Ukrainy przybywającym na terenie RP od momentu wybuchu wojny w tym kraju. Zdaniem ustawodawcy, takie ukształtowanie przedłużonych okresów uprawnień będzie wpisywać się w całokształt działań pomocowych dla obywateli Ukrainy.
Jak wspomniano wcześniej, większość znowelizowanych przepisów specustawy weszła w życie 28 stycznia 2023 r.
Autor: Żaneta Napora, adwokat