Orzeczenie przepadku równowartości znajdzie również zastosowanie w przypadku samochodu znajdującego się w majątku wspólnym małżonków. Jeśli jeden z małżonków dopuści się prowadzenia takiego pojazdu w stanie nietrzeźwości bądź też spowoduje wypadek, znajdując się pod wpływem alkoholu (w stanie nietrzeźwości), sąd nie orzeknie przepadku tego pojazdu, tylko jego równowartości. Zdaniem ustawodawcy taka regulacja ma na względzie konieczność ochrony prawa własności osób trzecich, tj. właścicieli lub współwłaścicieli pojazdów mechanicznych prowadzonych przez sprawcę.

Za równowartość pojazdu ma być uznawana wartość pojazdu określona w ubezpieczeniu na rok, w którym popełniono przestępstwo. Jeśli polisa nie określa takiej wartości, wysokość równowartości wyznaczy średnia wartość rynkowa samochodu odpowiadająca (przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu) pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę, ustalona na podstawie dostępnych danych. Istotne jest, że przy ustalaniu wartości samochodu co do zasady nie będzie można powoływać biegłego. Taka możliwość będzie ograniczała się jedynie do tych przypadków, gdy ustalenie wartości pojazdu nie będzie możliwe z uwagi na jego szczególne cechy.

Dla kogo nawiązka?

Przepadek pojazdu (ani jego równowartości) nie będzie orzekany, jeśli sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny, wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takich przypadkach sąd orzeknie nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – w wysokości od 5 000 zł do 100 000 zł.

O ile przywołane powyżej pojęcie „czynności zawodowych” nie budzi większych wątpliwości i należy przez nie rozumieć wykonywanie zawodu kierowcy, o tyle można się zastanawiać, czy pojęcia „czynności służbowych, polegających na prowadzeniu pojazdu” nie należy interpretować szerzej. Mogłoby ono znaleźć zastosowanie również w takich sytuacjach, w których sprawca nie jest kierowcą, tylko np. informatykiem (zatrudnionym na podstawie umowy o pracę) i odbywa podróż służbową do klienta, którego siedziba znajduje się w innym mieście. Sprawca nie jest więc zawodowym kierowcą, ale dojazd do klienta stanowi jego czynność służbową, którą wykonuje na rzecz pracodawcy. Wydaje się, że w takiej sytuacji również zastosowanie powinny znaleźć przepisy dotyczące nawiązki.

Jednak z uzasadnienia projektu ustawy można wysnuć wniosek, że celem ustawodawcy w tym przypadku była wyłącznie ochrona zawodowych kierowców. „Należy zauważyć, że w ramach wykonywanego zawodu kierowcy prowadzą pojazdy o wartości niejednokrotnie tak znacznej, że orzeczenie przepadku równowartości czyniłoby iluzoryczną możliwość jej uiszczenia przez sprawcę bądź od niego wyegzekwowania, jak również jawiło się jako rażąco niesprawiedliwe i nieproporcjonalne (np. motorniczy, maszyniści, kierowcy samochodów ciężarowych)” – czytamy we wspomnianym uzasadnieniu. O ostatecznej wykładni tego przepisu rozstrzygnie zapewne orzecznictwo.

Ważnym warunkiem orzeczenia nawiązki jest prowadzenie przez sprawcę przestępstwa pojazdu w ramach czynności służbowych lub zawodowych na rzecz pracodawcy. To, że ustawodawca posłużył się zwrotem „pracodawca”, oznacza, że chodzi o sprawcę pozostającego w stosunku pracy. Wyłączono tym samym stosowanie omawianej regulacji do sprawców świadczących usługi na podstawie innych umów cywilnoprawnych. Gdyby bowiem intencją ustawodawcy było objęcie przepisem dotyczącym nawiązki również sprawców wykonujących podobne czynności, ale w ramach umów cywilnoprawnych (np. umowy zlecenia czy B2B), sformułowano by go inaczej, np. jak w projekcie ustawy o sygnalistach, w którym zamiast pojęcia „pracodawcy” posłużono się pojęciem „podmiotów prawnych, na rzecz których wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób”. Wobec powyższego, w omawianym przepisie karnym pojęcie „pracodawcy” determinuje zastosowanie przepisu o nawiązce wyłącznie do sprawcy-pracownika związanego umową o pracę.

Natomiast w sytuacji, w której sprawcą omawianych przestępstw będzie współpracownik leasingobiorcy (zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej), który w trakcie wykonywania czynności zawodowych lub służbowych prowadzi pojazd w stanie nietrzeźwości, zastosowanie wobec niego przepisów dotyczących nawiązki nie będzie możliwe. W takim przypadku sąd nie orzeknie również przepadku pojazdu, ponieważ jego właścicielem jest leasingodawca. W takich okolicznościach sprawca będzie zobowiązany do zapłaty równowartości samochodu. Przepadku pojazdu nie będzie można orzec również względem sprawcy, który jest leasingobiorcą (niezależnie od jego celu podróży) – również z uwagi na to, że nie jest on właścicielem auta.

Właściciele zabezpieczeni

Celem nowych regulacji jest wzmocnienie odstraszającego charakteru sankcji grożących sprawcy omawianych przestępstw. Należy się spodziewać, że instytucja przepadku tę funkcję spełni. Ustawodawca zabezpieczył jednak interes właścicieli i współwłaścicieli pojazdów, którzy nie będą sprawcami przestępstw. W takich sytuacjach przyjęte przepisy nie przewidują bowiem instytucji przepadku pojazdu, ale jego równowartości oraz nawiązkę. Ma to istotne znaczenie dla wszystkich podmiotów, które są w posiadaniu pokaźnych flot samochodów, z firmami leasingowymi na czele.