Spółka z rozproszoną strukturą własnościową. Jak prawidłowo określić beneficjentów?
Obowiązek dokonywania zgłoszeń danych beneficjentów rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych dotyczy większości spółek prawa handlowego. Sankcjami zagrożony jest nie tylko brak zgłoszenia w terminie, ale też jego aktualizacji oraz podanie danych niezgodnych ze stanem faktycznym. Przed dużymi dylematami dotyczącymi ustalenia kręgu beneficjentów rzeczywistych stoją spółki o rozproszonej strukturze własnościowej, a ryzyko zainicjowania wobec nich działań kontrolnych zwiększa stosunkowo nowy przepis, który zobowiązuje instytucje obowiązane, np. firmy leasingowe, do raportowania niezgodności w CRBR ze stanem faktycznym.
Pojęcie „beneficjenta rzeczywistego” zostało uregulowane w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Ustawa AML). Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 2 pkt 1 beneficjentem rzeczywistym jest każda osoba fizyczna sprawująca (bezpośrednio lub pośrednio) kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta lub każdą osobę fizyczną, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna. Ustawodawca jednocześnie – poprzez katalog otwarty – wskazał, jakie podmioty między innymi należą do beneficjentów rzeczywistych.
Kluczowy „tiret piąty”
W ramach tego katalogu Ustawa przewiduje, że w przypadku osoby prawnej, innej niż spółka, której papiery wartościowe są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym podlegającym wymogom ujawniania informacji wynikającym z przepisów prawa Unii Europejskiej lub odpowiadających im przepisów prawa państwa trzeciego, za beneficjenta rzeczywistego uważa się:
– osobę fizyczną będącą udziałowcem lub akcjonariuszem, której przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji tej osoby prawnej,
– osobę fizyczną dysponującą więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,
– osobę fizyczną sprawującą kontrolę nad osobą prawną lub osobami prawnymi, którym łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji lub które łącznie dysponują więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,
– osobę fizyczną sprawującą kontrolę nad osobą prawną poprzez posiadanie uprawnień, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2021 r. poz. 217, 2105 i 2106), lub
– osobę fizyczną zajmującą wyższe stanowisko kierownicze w przypadku udokumentowanego braku możliwości ustalenia lub wątpliwości co do tożsamości osób fizycznych określonych w tiret pierwszym-czwartym oraz w przypadku niestwierdzenia podejrzeń prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu”.
Szczególnie warty podkreślenia w kontekście spółek z rozproszoną strukturą własnościową jest tiret piąty (pogrubiony), zgodnie z którym – w przypadku braku możliwości lub wątpliwości co do tożsamości m.in. udziałowców i akcjonariuszy – beneficjenta rzeczywistego należy utożsamiać z osobą fizyczną zajmującą wyższe stanowisko kierownicze w takich spółkach.
Zarząd polski czy zagraniczny
W przypadkach rozbudowanej i rozproszonej struktury właścicielskiej, należy wzbraniać się przed automatycznym wskazywaniem wyłącznie członków zarządu spółki, której dotyczy zgłoszenie. Przy braku możliwości ustalenia beneficjentów rzeczywistych w oparciu o 4 pierwsze tirety, i ustaleniu, że zastosowanie ma tiret piąty, nie można zapominać o zasadzie ogólnej. Przy jej właściwym zastosowaniu może się okazać, że zgłoszenie jako beneficjentów rzeczywistych samego zarządu spółki zgłaszającej nie wystarczy. Wszystko bowiem zależy od tego, w jaki sposób faktycznie jest zarządzany taki podmiot.
Jeśli instytucja obowiązana ustali krąg beneficjentów rzeczywistych w sposób szablonowy, bez pogłębionej analizy struktury własnościowej podmiotu, może doprowadzić do zainicjowania działań kontrolnych ze strony GIIF u jej klienta lub – w najdalej idącym wypadku – sama narazić się na ewentualną kontrolę, jeśli się okaże, że to klient dokonał prawidłowego zgłoszenia, a instytucja obowiązana źle zastosowała środki bezpieczeństwa finansowego.
Dylemat może się pojawić np. w przypadku polskiej spółki z o.o. (której jedynym udziałowcem jest podmiot zagraniczny) z rozbudowaną i rozproszoną strukturą własnościową, powodującą, że żadna z osób fizycznych nie ma bezpośrednich lub pośrednich uprawnień właścicielskich. Decydujący wpływ na taki podmiot ma jego zarząd ale również zarząd spółki zagranicznej (jedynego udziałowca) – zwłaszcza w sytuacji, gdy organy polskiego podmiotu częściowo współtworzą przedstawiciele spółki zagranicznej, a dodatkowo polski zarząd nie podejmuje żadnych istotnych decyzji dotyczących spółki bez porozumienia z zarządem spółki zagranicznej.
Jeśli wpływ zarządu zagranicznej spółki jest tak duży, to za beneficjentów rzeczywistych spółki należy uznać nie tylko jej członków zarządu spółki polskiej, ale również członków zarządu zagranicznego podmiotu (będącego jedynym udziałowcem). Osoby takie bowiem spełniają warunek określony w art. 2 ust 2 pkt. 1 Ustawy AML, który dotyczy osób fizycznych, mających „bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką poprzez uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez spółkę”.
Ministerstwo potwierdza?
To, że w taki sposób obowiązujące regulacje interpretuje również Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF), który zajmuje się zgłoszeniami rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów z zakresu AML, potwierdza zbiór pytań i odpowiedzi dotyczących Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych, opublikowany na stronie Ministerstwa Finansów.
W jednej z poruszanych kwestii wyjaśniono, że nie ma możliwości, by spółka zobowiązana do zgłoszenia informacji o beneficjentach rzeczywistych do CRBR, nie wskazała żadnej osoby. W takiej sytuacji – jak wskazano – istnieje obowiązek wskazania osób zajmujących wyższe stanowisko kierownicze, co w omawianej sytuacji odnosi się do polskiego zarządu.
W publikacji wskazano również, że ustawowa definicja „beneficjenta rzeczywistego” stanowi katalog otwarty, a wyliczenie rodzajów beneficjentów rzeczywistych ma charakter przykładowy. Ministerstwo wskazało również wprost, że zastosowanie przepisów wynikających z art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a tiret (-) od pierwsze do czwarte oraz w wyjątkowym przypadku tiret (-) piąte ustawy AML nie wyłącza obowiązku wskazania – jako beneficjentów rzeczywistych – także innych osób mogących wywierać decydujący wpływ na czynności lub działania podejmowane przez spółkę. Co więcej, zgłoszeniu podlegają również osoby działające w imieniu każdego podmiotu, który może istotnie ingerować w funkcjonowanie spółki zgłaszającej informacje do CRBR (np. działające w imieniu spółki dominującej lub innych podmiotów należących do grupy kapitałowej). W takim przypadku obok członków zarządu spółki zgłaszającego, do CRBR należy zgłosić właściwe osoby mające również decydujący na nią wpływ – np. członków zarządu zagranicznej spółki (udziałowca) – wszystkich lub tylko niektórych z nich, w zależności od tego, którzy spełniają omawianą przesłankę.
Ważny też przepływ informacji od beneficjentów rzeczywistych
Co istotne, od 31 października 2021 r. w ustawie AML funkcjonuje również art. 60a, który zobowiązuje beneficjentów rzeczywistych do przekazywania spółce informacji oraz dokumentów niezbędnych do zgłoszenia informacji o beneficjencie rzeczywistym i jej aktualizacji w terminie 14 dni (wcześniej 7 dni). Odnosząc to do omawianej sytuacji polskiego podmiotu, którego jedynym udziałowcem jest spółka zagraniczna, oznacza to, że przy każdorazowej zmianie w zarządzie (zarówno podmiotu krajowego, jak i zagranicznego) konieczne będzie przekazanie niezbędnych informacji – ze względu na ciążący na polskich spółkach obowiązek aktualizacji listy beneficjentów rzeczywistych w CRBR w terminie 14 dni od daty zdarzenia wywołującego konieczność zmiany, pod warunkiem oczywiście, że nowi członkowie zarządu jedynego udziałowca będą – w takim samym, decydującym stopniu – wpływać na spółkę polską.
Niezrealizowanie przez spółkę obowiązku zgłoszenia lub zaktualizowania danych beneficjentów rzeczywistych (bądź podanie informacji nieprawdziwych) w terminie 14 dni zagrożone jest karą do 1 mln zł. Zaś beneficjent rzeczywisty, który nie przekazuje informacji oraz dokumentów niezbędnych do zgłoszenia lub aktualizacji informacji o beneficjencie rzeczywistym do CRBR, może zostać ukarany karą do 50 tys. zł.
CRBR a instytucje obowiązane
Problem z prawidłowym określeniem beneficjentów rzeczywistych na potrzeby związane z CRBR może jednak wywołać nie tylko niedostateczne wywiązanie się z tego obowiązku przez spółkę zobowiązaną do dokonania zgłoszenia, ale również przez jej kontrahenta, który na gruncie ustawy AML jest instytucją obowiązaną. Chodzi np. o firmę leasingową.
Od 31 października 2021 r. instytucje obowiązane mają obowiązek m.in. weryfikacji informacji zgromadzonych w CRBR i porównania ich z danymi beneficjenta rzeczywistego, które instytucja obowiązana ustaliła w ramach zastosowanych przez siebie środków bezpieczeństwa finansowego i ewentualnego raportowania rozbieżności do GIIF. Jeśli instytucja obowiązana ustali krąg beneficjentów rzeczywistych w sposób szablonowy, bez pogłębionej analizy struktury własnościowej podmiotu, może doprowadzić do zainicjowania działań kontrolnych ze strony GIIF u jej klienta lub – w najdalej idącym wypadku – sama narazić się na ewentualną kontrolę, jeśli się okaże, że to klient dokonał prawidłowego zgłoszenia, a instytucja obowiązana źle zastosowała środki bezpieczeństwa finansowego.
Największa odpowiedzialność związana z prawidłowym zgłaszaniem i aktualizacją informacji o beneficjentach rzeczywistych spoczywa jednak na samych podmiotach do tego zobowiązanych i pośrednio na beneficjentach rzeczywistych. W związku z koniecznością weryfikacji poprawności danych w CRBR i zgłaszaniem rozbieżności przez instytucje obowiązane ryzyko kontroli GIIF wzrosło, co zwiększa ryzyko nałożenia przez organ sankcji finansowych. Obowiązkom związanym z CRBR warto zatem poświęcić więcej uwagi – zwłaszcza w przypadku zdarzeń skutkujących koniecznością aktualizacji danych zawartych w rejestrze – tak, by w razie ewentualnej kontroli móc również wykazać prawidłowość zgłoszenia przesłanego do CRBR.
Autor: Anna Ziemnicka-Milej, adwokat