Rzecznik TSUE o subpartycypacji na gruncie VAT
Rzecznik Generalna TSUE przedstawiła opinię w sprawie C-250/21 dotyczącą usług świadczonych przez fundusze inwestycyjne na podstawie umowy o subpartycypację na gruncie VAT, stwierdzając, że nie są one zwolnione z opodatkowania VAT. Ta zaskakująca opinia będzie mieć znaczenie dla wszystkich instytucji finansowych, które korzystają lub udzielają finansowania w tej formie.
W dotychczasowej praktyce orzeczniczej, sądy administracyjne w większości spraw przyjmowały, że usługi subpartycypacji świadczone przez fundusze inwestycyjne powinny być objęte zwolnieniem z opodatkowania VAT, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 38 lub pkt 39 ustawy o VAT. W ich ocenie subpartycypacja pełni zazwyczaj funkcję gwarancyjną, a także kredytową. Jednak brak jednolitej linii orzeczniczej skłonił NSA do wystąpienia do Trybunału Sprawiedliwości UE z pytaniem prejudycjalnym.
Rzecznik Generalna TSUE w opinii z 12 maja 2022 r. w sprawie C-250/21 analizowała sprawę funduszu inwestycyjnego, który podpisał umowę o subpartycypację i zgodnie z jej postanowieniami był zobowiązany do zapłaty na rzecz banku określonej kwoty w chwili jej zawarcia. W zamian bank – działając jako podmiot, który pożyczył środki pieniężne dłużnikowi podstawowemu – zobowiązał się przekazywać funduszowi inwestycyjnemu (jako subpartycypantowi) wpływy uzyskane przez bank z tytułu pierwotnej umowy pożyczki zawartej z dłużnikiem podstawowym. Pomimo tego bank zachował tytuł prawny własności do aktywów – wierzytelności.
W opinii Rzecznik Generalnej TSUE, chociaż usługa finansowania pożyczek może wchodzić w zakres udzielania kredytów i skorzystać ze zwolnienia przewidzianego w art. 135 ust. 1 lit. b dyrektywy VAT, to świadczone przez fundusz usługi polegające na przejęciu ryzyka w przypadku niewykonania zobowiązania przez dłużnika podstawowego nie mogą być zwolnieniem objęte. Transakcja stanowiąca przedmiot w sprawie różni się od umowy kredytowej następującymi elementami:
- trójstronny charakter transakcji charakteryzuje się brakiem roszczenia funduszu wobec dłużnika podstawowego, ponieważ subpartycypantowi nie przysługuje prawo dochodzenia niespłaconej pożyczki;
- w klasycznej umowie kredytowej powszechne jest wniesienie przez dłużnika gwarancji i zabezpieczeń;
- w ogólnym ujęciu decyzje banków dotyczące udzielania pożyczek lub kredytów opierają się zazwyczaj na kwocie dostępnego zabezpieczenia. Przy analizowanej subpartycypacji nie występują jednak gwarancje ograniczające ryzyko straty po stronie funduszu w przypadku niewykonania zobowiązania przez dłużnika.
Argumentacja Rzecznik Generalnej budzi istotne wątpliwości, ponieważ transakcja subpartycypacji w sensie ekonomicznym ma na celu wyłącznie udzielenie finansowania, inaczej niż niepodlegający zwolnieniu z VAT faktoring. Wydaje się, że TSUE w dotychczasowym orzecznictwie przykładał większą wagę do ekonomicznego sensu transakcji finansowych niż do prawnych różnic pomiędzy poszczególnymi umowami. Dlatego też opinia Rzecznik jest pewnym zaskoczeniem.
Ponadto, w wydanej w maju opinii Rzecznik Generalna TSUE wskazała, że to właśnie element umowy wiążący się z przeniesieniem ryzyka niewykonania zobowiązania przez dłużnika pierwotnego, powoduje, że niemożliwe jest skorzystanie z przedmiotowego zwolnienia z VAT dla ww. umów subpartycypacji. Zatem konkluzja płynąca z opinii Rzecznik Generalnej TSUE sprowadza się do tego, że umowy subpartycypacji nie stanowią transakcji finansowych polegających na udzielaniu kredytów, będących jednocześnie transakcjami zwolnionymi z VAT.
Warto jednak podkreślić, że opinia Rzecznika nie jest dla TSUE wiążąca. Tym niemniej najczęściej TSUE faktycznie przychyla się do opinii Rzecznika i prawdopodobieństwo, że stanie się tak i w tym przypadku jest duże.
Argumentacja Rzecznik Generalnej jest interesująca, ale budzi istotne wątpliwości. Transakcja subpartycypacji w sensie ekonomicznym ma na celu wyłącznie udzielenie finansowania, inaczej niż niepodlegający zwolnieniu z VAT faktoring (który może też obejmować przejęcie ryzyka czy zarządzanie wierzytelnościami). Wydaje się, że TSUE w dotychczasowym orzecznictwie przykładał większą wagę do ekonomicznego sensu transakcji finansowych niż do prawnych różnic pomiędzy poszczególnymi umowami. Dlatego też opinia Rzecznik jest pewnym zaskoczeniem.
Co w przypadku, gdyby TSUE podtrzymał to podejście? Na pewno byłaby to dobra wiadomość dla tych podatników, którzy odliczyli VAT z faktur za finansowanie w tej formie. I zła dla tych, którzy udzielają tego finansowania korzystając ze zwolnienia. Dla obu grup ostateczne rozstrzygnięcie TSUE będzie więc mieć bardzo duże znaczenie.
Autor: Piotr Piechowicz