Nieodpłatne przekazanie małżonkowi koparko-ładowarki jednak z VAT
Naczelny Sąd Administracyjny – podobnie jak Dyrektor KIS – uznał, że nieodpłatne przekazanie małżonkowi środka trwałego (towaru) wykorzystywanego przez podatnika w prowadzonej działalności gospodarczej, będzie podlegało opodatkowaniu VAT, a małżeńska wspólność majątkowa nie będzie decydująca dla skutków podatkowych takiej transakcji z uwagi na autonomię prawa podatkowego. Wcześniej korzystną wykładnię w tej sprawie prezentował WSA w Gdańsku, ale po ponad 4 latach wydany przez niego wyrok został uchylony.
Orzeczenie NSA zapadło w sprawie, w której podatniczka zwróciła się do Dyrektora KIS z zapytaniem dotyczącym tego, czy przeniesienie własności koparko-ładowarki zakupionej w związku z prowadzoną przez nią działalnością (gdzie przy zakupie odliczono podatek naliczony) do działalności męża, który jest podatnikiem zwolnionym z VAT, będzie stanowiło odpłatną dostawę towarów.
Opodatkowanie VAT, ale bez faktury
Podatniczka, która złożyła wniosek o interpretację, miała też wątpliwości dotyczące tego, czy w związku z przeniesieniem własności po jej stronie powstanie obowiązek odprowadzenia podatku VAT oraz czy będzie zobowiązana do wystawienia faktury dokumentującej przeniesienie koparko-ładowarki na rzecz męża. Wnioskodawczyni wskazywała, że prowadzi działalność gospodarczą od sierpnia 2009 r. m.in. w zakresie wynajmu maszyn budowlanych i robót budowlanych, będąc podatnikiem VAT czynnym, który wykonuje czynności opodatkowane. W związku z tym od nabywanych towarów i usług przysługuje jej prawo do odliczenia podatku w pełnej wysokości. W 2012 r. zakupiła koparko-ładowarkę, odliczając podatek VAT. Podatniczka zamierzała jednak nieodpłatnie przekazać zakupiony towar mężowi, który od 2015 r. prowadzi działalność szkoleniową nieopodatkowaną VAT. Koparko-ładowarka miała zostać włączona do działalności męża jako środek trwały. Wspólność majątkowa małżeńska oraz status dla podatku VAT stron transakcji w jej trakcie miały pozostać niezmienne.
Wnioskodawczyni stała na stanowisku, że ze względu na istniejącą ustawową wspólność majątkową między małżonkami, wszelkie transakcje między nimi nie mogą mieć charakteru odpłatnego, a co za tym idzie nie będą opodatkowane. Wskazała również, że w opisanym zdarzeniu przyszłym nie ma możliwości wypłaty wynagrodzenia – nie będzie miało miejsce żadne przysporzenie, nie dojdzie do wzrostu „zasobów” żadnej ze stron transakcji, ponieważ małżonków łączy stosunek wspólności łącznej. W ocenie podatniczki fakt, że jako małżonkowie prowadzą oddzielną działalność gospodarczą niczego nie zmienia.
W związku z tym wnioskodawczyni stała na stanowisku, że w przypadku dokonania opisywanej czynności nie będzie można mówić o dostawie towarów podlegającej VAT. W interpretacji z 2 sierpnia 2018 r. (sygn. 0115-KDIT1-2.4012.443.2018.1.AW) Dyrektor KIS uznał je jednak za nieprawidłowe. Według organu na gruncie przepisów podatkowych małżonkowie są traktowani jako odrębni podatnicy, a działalność gospodarcza podatniczki oparta na składnikach majątku wspólnego daje jej kontrolę ekonomiczną nad tymi składnikami. Dyrektor KIS uznał, że autonomia prawa podatkowego wyklucza interpretację przepisów, która zakładałaby wpływ wspólności majątkowej na zakres praw i obowiązków podatników VAT. W rezultacie, odpowiadając na pytanie podatniczki, Dyrektor KIS stwierdził, że spełnione zostały przesłanki do uznania wnioskodawczyni za podatnika w związku z transakcją przekazania mężowi koparko-ładowarki. Jednoczenie organ nadmienił, że w związku z wykonaniem świadczenia nieodpłatnego ustawa o VAT nie przewiduje obowiązku wystawienia faktury.
Nieodpłatana dostawa pomiędzy małżonkami – w przypadku odliczenia VAT-u naliczonego przy zakupie towaru – skutkuje koniecznością wykazania VAT należnego, ponieważ dochodzi do przeniesienia ekonomicznego władztwa koparki na rzecz małżonka, który prowadzi odrębną działalność gospodarczą i to on wprowadzi urządzenie do środków trwałych swojej działalności. Wspólność majątkowa podatników nie będzie decydująca dla skutków podatkowych takiej transakcji.
W I instancji wygrała podatniczka
Inaczej sprawę ocenił WSA w Gdańsku, do którego skargę wniosła podatniczka. Zdaniem sądu pierwszej instancji w tym przypadku nie mają zastosowania przepisy o dostawie towarów, ponieważ w sytuacji, gdy stronami transakcji są małżonkowie we wspólności ustawowej łącznej, nie zachodzi przeniesienie majątku między oddzielnymi podatnikami. Sąd uznał, że ustawa o VAT nie rozpoznaje dwóch odrębnych podmiotów w przypadku małżonków, co znacząco wpływa na interpretację transakcji, między nimi w kontekście VAT. Sąd podkreślił, że w ramach ustawowej wspólności majątkowej żadne transakcje między małżonkami prowadzącymi osobno działalność gospodarczą nie mogą być uznane ani za odpłatne, ani za nieodpłatne przeniesienie towarów. WSA w Gdańsku wyjaśnił, że takie stanowisko wynika z faktu, że w przypadku majątku wspólnego małżonków nie ma możliwości wyodrębnienia udziałów, co uniemożliwia niezależne przenoszenie własności. W konsekwencji przesunięcie towarów między małżonkami, gdy łączy ich wspólność majątkowa na mocy prawa, nie podlega opodatkowaniu VAT, niezależnie od charakteru majątku.
Sąd przywołał art. 7 ust. 2 ustawy o VAT, wskazując jednak, że nie dotyczy małżonków we wspólnocie majątkowej. Wydając wyrok z 11 grudnia 2018 (sygn. I SA/Gd 939/18) WSA w Gdańsku ocenił, że przeniesienie towarów w ramach tej wspólnoty nie podlega opodatkowaniu VAT.
Ważniejsza autonomia prawa podatkowego
Od rozstrzygnięcia gdańskiego WSA odwołał się z kolei Dyrektor KIS, a NSA, który rozpatrywał sprawę, przyznał rację organowi. W uzasadnieniu Sąd powołał się na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości UE z 24 marca 2022 r., który dotyczył małżonków prowadzących działalność rolniczą z wykorzystaniem majątku stanowiącego ich wspólność majątkową. Na jego podstawie sąd drugiej instancji ocenił, że przepisy unijne nie wykluczają możliwości uznania małżonków za oddzielnych podatników VAT. Jako warunek konieczny dla takiego rozstrzygnięcia NSA wskazał prowadzenie przez małżonków odrębnych działalności gospodarczą w sposób samodzielny. NSA uznał, że przepisy prawa cywilnego nie mają zastosowania do opisywanej transakcji, a kluczowe w tej sprawie jest podleganie autonomii prawa podatkowego.
W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, wbrew opinii sądu pierwszej instancji, w przypadku nieodpłatnego przekazania koparko-ładowarki w opisanych uwarunkowaniach, będzie należało zastosować przywoływany art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy o VAT. Konkluzja orzeczenia NSA z 7 czerwca 2023 r. (sygn. I FSK 440/19) sprowadzała się do tego, że nieodpłatne przekazanie maszyny – w przypadku odliczenia przez podatniczkę VAT-u naliczonego przy zakupie tego towaru – skutkuje koniecznością wykazania VAT należnego. NSA ocenił, że nieodpłatana dostawa towarów pomiędzy małżonkami będzie podlega opodatkowaniu VAT, ponieważ dochodzi do przeniesienia ekonomicznego władztwa koparki na rzecz małżonka, który prowadzi odrębną działalność gospodarczą i to on wprowadzi urządzenie do środków trwałych swojej działalności. Wspólność majątkowa podatników nie będzie decydująca dla skutków podatkowych takiej transakcji.
Autor: Paweł Jaworski