Dyrektywa work-life balance – zmiany dla pracowników i pracodawców
Wydłużenie okresu urlopu rodzicielskiego oraz wprowadzenie możliwości skorzystania z nowego zwolnienia spowodowanego siłą wyższą to niejedyne zmiany, które już niedługo ma wprowadzić ustawa, wdrażająca unijną dyrektywę work-life balance. Przepisy, które uchwalił Sejm, mają zapewnić także większą ochronę pracownikom, którzy korzystają z uprawnień wynikających z rodzicielstwa i zapewnić im większe możliwości pozostania na rynku pracy.
Ustawa nowelizująca m.in. przepisy kodeksu pracy w celu wdrożenia do polskiego porządku prawnego tzw. dyrektywy work-life balance została przyjęta przez Sejm 8 lutego 2023 r., mimo że państwa członkowskie Unii Europejskiej miały dokonać implementacji przepisów dyrektywy do 2 sierpnia 2022 r. Stosowny projekt ustawy pojawił się jednak w Sejmie dopiero w styczniu br. Wspomniana dyrektywa ma na celu zapewnienie równości szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz umożliwienie pracownikom (rodzicom) godzenia życia zawodowego i rodzinnego.
Dłuższy urlop i zachęta dla ojców
Jedną z ważniejszych zmian, których wprowadzenie jest planowane przez ustawodawcę, to wydłużenie okresu urlopu rodzicielskiego z 32 do 41 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie) oraz z 34 do 43 tygodni (w przypadku urodzenia co najmniej 2 dzieci przy jednym porodzie). Urlop ten, tak jak dotychczas, ma przysługiwać obojgu pracownikom – rodzicom dziecka, z tym że każde z nich ma mieć wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z całego wymiaru urlopu i nie będą mogli oni przenieść tego prawa na drugiego z pracowników – rodzica dziecka.
Jak wynika z uzasadnienia do projektu omawianej nowelizacji, celem powyższej zmiany jest zachęcenie ojców do korzystania z urlopu rodzicielskiego. Ponadto, rozwiązanie to ma promować i ułatwiać powrót matek na rynek pracy po okresie urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.
Należy też podkreślić, że z przepisów przejściowych omawianej regulacji wynika, że pracownicy (rodzice) korzystający z urlopu rodzicielskiego w dniu wejścia w życie nowelizacji mieliby możliwość skorzystania z tego urlopu już w nowym (dłuższym) wymiarze wynikającym z przyjętych przez Sejm zmian. Opóźnienie prac nad implementacją unijnej dyrektywy spowodowało jednak, że pracownicy (rodzice) przebywający na urlopie rodzicielskim 2 sierpnia 2022 r. nie mogli skorzystać z wydłużonego urlopu rodzicielskiego wobec braku stosownych zmian w kodeksie pracy w tamtym okresie. Jak jednak wynika z uzasadnienia ustawy, pracownikom, którzy wykorzystali całość urlopu rodzicielskiego przed wejściem w życie ustawy, nie będzie przysługiwał dłuższy urlop rodzicielski i nie będą oni mogli dodatkowo wykorzystać różnicy między wykorzystanym i nowym wymiarem tego urlopu.
Opóźnienie prac nad implementacją unijnej dyrektywy spowodowało, że pracownicy (rodzice) przebywający na urlopie rodzicielskim 2 sierpnia 2022 r. nie mogli jeszcze skorzystać z wydłużonego urlopu rodzicielskiego z powodu braku stosownych zmian w kodeksie pracy. Jak jednak wynika z uzasadnienia ustawy, osobom, które wykorzystały całość urlopu rodzicielskiego przed wejściem w życie ustawy, nie będzie przysługiwał dłuższy urlop i nie będą one mogły wykorzystać różnicy między wykorzystanym i nowym wymiarem tego urlopu.
Co istotne, nowelizacja zakłada również skrócenie okresu, w którym pracownik (ojciec) będzie mógł skorzystać z urlopu ojcowskiego. Do tej pory takie uprawnienie przysługiwało (w wymiarze do 2 tygodni) do ukończenia przez dziecko 24 miesięcy. Po zmianach, pracownicy (ojcowie) będą mogli wykorzystać ten urlop tylko do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy.
Większe uprawnienia pracowników
Po rozpoczęciu obowiązywania omawianych przepisów pracownicy uzyskają prawo do skorzystania ze zwolnienia z pracy w ciągu roku kalendarzowego z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, w sytuacji gdy zdarzenie takie spowoduje, że ich obecność będzie niezbędna. Zwolnienie ma przysługiwać w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w roku kalendarzowym. Za ten okres pracownicy mają zachować prawo do 50% wynagrodzenia.
Ponadto, pracownikom ma przysługiwać także prawo do urlopu opiekuńczego w ciągu roku kalendarzowego, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Za członka rodziny uznawani mają być w tym przypadku syn, córka, matka, ojciec lub małżonek.
Pracownicy będą mogli złożyć wniosek o urlop opiekuńczy zarówno w formie pisemnej, jak i elektronicznej, co najmniej na 1 dzień przed rozpoczęciem urlopu. Jak wynika z uzasadnienia do projektu nowelizacji, wprowadzenie do porządku prawnego urlopu opiekuńczego ma na celu zapewnienie mężczyznom i kobietom pełniącym obowiązki opiekuńcze większe możliwości pozostania na rynku pracy.
Dodatkowe uprawnienia mają ponadto otrzymać pracownicy wychowujący dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia. Pracodawca nie będzie mógł bez zgody takich pracowników zatrudniać ich w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy.
Omawiana ustawa wprowadzi także przepisy mające na celu ochronę pracowników korzystających m.in. ze wspomnianych powyżej uprawnień związanych z rodzicielstwem, w szczególności w zakresie możliwości wypowiedzenia umowy o pracę lub jej rozwiązania bez wypowiedzenia przez pracodawcę. W razie naruszenia tego prawa pracownikom ma przysługiwać odszkodowanie w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.
Teraz dalsze prace
Ustawa została skierowana do Senatu. Następnie ponownie trafi – z ewentualnymi poprawkami – do Sejmu. W razie odrzucenia poprawek senackich – jak stało się w ostatnim czasie z większością zaproponowanych zmian do nowelizacji kodeksu pracy w zakresie pracy zdalnej – Sejm skieruje ustawę do podpisu Prezydenta. Wejście w życie przepisów ma zaś nastąpić w terminie 21 dni od dnia ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
Autor: Żaneta Napora, adwokat