Odszkodowanie za zerwanie umowy bez VAT

Odszkodowanie za zerwanie umowy bez VAT

Po stronie firm leasingowych często spotyka się wątpliwości dotyczące tego, czy odszkodowanie otrzymane za zerwanie umowy leasingu lub najmu z winy leżącej po stronie korzystającego podlega opodatkowaniu VAT. Do tej kwestii odniósł się Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 10 stycznia 2022 r. Warto jednak mieć świadomość dotychczasowych wyroków sądów w tej sprawie, a także stanowiska, które zajął Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach podobnych, aczkolwiek nie identycznych.

Stan faktyczny przedstawiony we wniosku o wspomnianą powyżej interpretację odpowiada typowej sytuacji w branży. W ramach swojej działalności wnioskodawca świadczy usługi leasingu finansowego i operacyjnego, wynajmu samochodów osobowych oraz sprzętu komputerowego i elektronicznego. Z klientami (korzystającymi) zawiera umowy leasingu oraz najmu i co do zasady usługi te opodatkowane są stawką VAT w wysokości 23%. Umowy zawierane są na czas określony i przewidują one jedynie konkretne przypadki, kiedy korzystający mogą wcześniej je zakończyć. W przypadku leasingu możliwe to jest jedynie, gdy klient dokona wcześniejszego wykupu przedmiotu leasingu, na co zgodnie z umową musi wyrazić zgodę leasingodawca. Mogą jednak zaistnieć sytuacje, gdy w przypadku naruszenia przez klienta warunków umowy, np. gdy nie zapłaci on za kilka kolejnych okresów rozliczeniowych, wnioskodawca rozwiąże umowę ze skutkiem natychmiastowym. Wówczas wzywa korzystającego do niezwłocznego zwrotu przedmiotu leasingu oraz dochodzi od niego, na drodze postępowania cywilnego, zapłaty wszystkich niewymagalnych dotychczas rat pomniejszonych o dyskonto. 

Zobowiązanie korzystającego do zapłaty przyszłych, zdyskontowanych rat, dotyczy tylko takiego rozwiązania umowy, które nastąpi na skutek jednostronnego oświadczenia woli wnioskodawcy z winy korzystającego. Żądana przez wnioskodawcę kwota będzie odpowiadała szacowanemu poziomowi szkody powstałej po jego stronie w związku z rozwiązaniem umowy leasingu lub najmu przed terminem. Kwota ta niekoniecznie będzie odpowiadała sumie rat leasingowych (czynszu najmu), które pozostały do spłaty, gdyby umowa była zrealizowana w całości. Leasingodawca, określając wysokość odszkodowania, kieruje się także tym, jak wygląda perspektywa dalszego obrotu przedmiotem, np. samochodem, którego dotyczyła umowa rozwiązana z winy klienta. Ani samo rozwiązanie umowy, ani konieczność zapłaty odszkodowania nie będą podlegały negocjacjom, czy też nie będą przedmiotem porozumienia stron, bądź ugody.  

Wątpliwość wnioskodawcy, czyli firmy leasingowej, dotyczyła tego, czy kwota należna mu z tytułu odszkodowania za „zerwanie” umowy leasingu (najmu) z winy klienta podlega opodatkowaniu VAT. Jego zdaniem kwoty należne od klienta w związku z zerwaniem przez niego łączącej ich umowy nie stanowią wynagrodzenia należnego z tytułu realizowania przez wnioskodawcę czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem VAT (należy pamiętać, iż umowa została wypowiedziana). W konsekwencji wnioskodawca nie powinien wystawiać faktury, a w celu udokumentowania otrzymania ww. kwoty może posłużyć się np. notą księgową. Stanowisko to podzielił także Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 10 stycznia 2022 r. (sygn. 0113-KDIPT1-3.4012.862.2021.1.KS), uznając je za prawidłowe.

Brak świadczenia wzajemnego

Po omówieniu najważniejszych kwestii ze styczniowej interpretacji artykuł można byłoby zakończyć. Warto jednak wskazać, jakie argumenty przemawiają za najnowszym rozstrzygnięciem fiskusa, wskazać podstawowe cechy odszkodowania, a także prześledzić linię orzeczniczą wojewódzkich sądów administracyjnych dotyczącą tego zagadnienia.

Przypomnijmy, że opodatkowaniu VAT podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Czy przedmiot opodatkowania VAT może stanowić odszkodowanie, którego warunki zostały opisane przez wnioskodawcę? Aby odpowiedzieć, warto sięgnąć po definicję „odszkodowania”, której jednak próżno szukać w ustawie o VAT, dlatego należy odnieść się do regulacji zawartych w kodeksie cywilnym [k.c.] Zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Naprawienie szkody obejmuje jednak nie tylko straty, które poniósł poszkodowany, ale także korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby szkody nie wyrządzono (art. 361 k.c.).

Zapłata odszkodowania na rzecz wnioskodawcy w związku z jednostronnym rozwiązaniem umowy nie podlega ono opodatkowaniu VAT. W takich sytuacjach brak jest świadczenia wzajemnego w zamian za otrzymaną zapłatę (opłatę, odszkodowanie), pozwalającego na uznanie tych czynności za usługę, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT. Jako taka, opłata ta nie podlega opodatkowaniu VAT.

Nie ulega wątpliwości, że w opisanym przez wnioskodawcę stanie faktycznym mamy do czynienia z odszkodowaniem. Klient nie zrealizował do końca zawartej umowy, wyrządzając wnioskodawcy szkodę, gdyż z perspektywy leasingodawcy to właśnie zrealizowanie umowy jest przez niego oczekiwane i korzystne gospodarczo. Co więcej, w przypadku konieczności zapłaty przez klienta odszkodowania na rzecz leasingodawcy nie dojdzie do świadczenia wzajemnego, tj. wnioskodawca będzie zobowiązany do żadnego świadczenia w związku z tym, że otrzymał należne mu odszkodowanie. W tym momencie strony nie są już bowiem związane umową (skoro ta – z winy korzystającego – została rozwiązana ze skutkiem natychmiastowym) ani żadnym innym stosunkiem prawnym (nie zostało zawarte porozumienie lub ugoda).

Powyższe argumenty potwierdzają fakt, że w przypadku zapłaty odszkodowania na rzecz wnioskodawcy w związku z jednostronnym rozwiązaniem umowy, nie mamy do czynienia ze świadczeniem usług, zatem nie podlega ono opodatkowaniu VAT. Podobne stanowisko zajął zresztą WSA w Warszawie w wyroku z 13 lutego 2020 r., sygn. III SA/WA 1689/19, w którym wskazał, że opłaty i kary umowne naliczane przez spółkę w sytuacji wcześniejszego jednostronnego wypowiedzenia umowy z winy klienta oraz opóźnienia w zwrocie maszyny nie podlegają opodatkowaniu VAT. W ocenie WSA w takich sytuacjach brak jest świadczenia wzajemnego w zamian za otrzymaną zapłatę (opłatę, odszkodowanie), pozwalającego na uznanie tych czynności za usługę, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT. Jako taka, opłata ta nie podlega opodatkowaniu VAT.

Także w odniesieniu do rozwiązania umowy leasingu operacyjnego, zgodnie z wyrokiem WSA z 1 kwietnia 2008 r. sygn. III SA/Wa 2166/07, kara umowna nie podlega opodatkowaniu (w odniesieniu do kwot należnych z tytułu rozwiązania umowy leasingu operacyjnego).

Na marginesie – stanowisko TSUE

Na marginesie należy jednak zwrócić uwagę na stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w podobnych, ale jednak nie identycznych okolicznościach wskazał, że określoną z góry kwotę – otrzymaną przez podmiot gospodarczy w przypadku przedterminowego rozwiązania przez klienta lub z przyczyn leżących po stronie tego ostatniego umowy o świadczenie usług, w której wprowadzono minimalny okres obowiązywania – odpowiadającą kwocie, jaką podmiot ten uzyskałby przez pozostałą część tego okresu w przypadku braku rozwiązania tej umowy, należy uznać za wynagrodzenie za odpłatne świadczenie usług, podlegające opodatkowaniu VAT (wyrok TSUE dot. MEO z 22 listopada 2018 r. – Serviços de Comunicações e Multimédia SA / Autoridade Tributária e Aduaneira, sygn. C-295/17).

Przywoływany wyrok TSUE oznacza to, że w każdym przypadku, w jakim dochodzi do przedwczesnego rozwiązania umowy z winy klienta, należy starannie przenalizować stan faktyczny, m.in. w zakresie tego, czy wysokość ewentualnego odszkodowania należnego podatnikowi jest już znana przy podpisywaniu umowy, a także tego, czy odpowiada ona kwocie, którą podatnik otrzymałby od klienta, gdyby umowa została zrealizowana do końca. Warto też wskazać, że stanowisko TSUE wyrażone w 2018 r. jak dotąd nie przełożyło się na orzecznictwo polskich sądów – w szczególności w odniesieniu do leasingu operacyjnego. Tym niemniej warto, by każdy z leasingodawców przeanalizował swój przypadek indywidualnie, a w razie potrzeby rozważył wystąpienie z wnioskiem o interpretację indywidualną do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej.